Wprowadzenie
Pierwsza wojna światowa z pewnością odcisnęła swoje piętno na Dębnie i jego okolicach. Region stał się areną intensywnych działań zbrojnych, które przyniosły liczne ofiary wśród ludności cywilnej i żołnierzy. Poniżej przedstawiam chronologiczny przebieg wydarzeń oraz bez wątpienia ich tragiczne konsekwencje.
Początek Walk – Wrzesień 1914
We wrześniu 1914 roku nacierające wojska rosyjskie przekroczyły rzekę San, a 18 września zajęły Leżajsk i pobliskie miejscowości. Austriacka kontrofensywa rozpoczęła się 9 października wieczorem, a już rankiem 10 października wojska austriackie dotarły do Dębna.
- Działania wojenne w Dębnie
Po zajęciu miejscowości następnie Austriacy skierowali się w stronę Tryńczy. Podczas marszu zauważyli rosyjskie oddziały, co doprowadziło do starcia w rejonie Stróży. Austriacy przeprowadzili szarżę oraz próbę odcięcia rosyjskiej drogi odwrotu, jednak w końcu ostatecznie ponieśli straty w wyniku silnego ostrzału przeciwnika.
- Ofiary pierwszych starć
W potyczce zginęli:
- podporucznik Karl zu Solms-Braunfels (22 lata),
- podchorąży Balázs Joseph Farkas von Farkasház (20 lat).
Obaj zostali pochowani w jednej mogile na cmentarzu w Dębnie.
Grób podporucznika Karla zu Solms-Braunfelsa
i podchorążego Balázsa Josepha Farkas von
Farkasháza na cmentarzu w Dębnie.
Trudności z Ekshumacją – Historia Rodziny Farkas
Ojciec Balázsa Farkasa natychmiast po wojnie rozpoczął starania o ekshumację syna, jednak z powodu zajęcia tych terenów przez Rosjan, wyjazd był niemożliwy. Dopiero w 1935 roku, po latach poszukiwań i uzyskaniu zgody rodziny księcia Solms-Braunfels, w końcu ekshumacja została przeprowadzona. Mianowicie dzięki pomocy mieszkańca Dębna udało się odnaleźć mogiłę. Ekshumację wykonano 27 listopada 1935 roku.
Szkic przedstawiający przebieg starcia wojsk
austriackich i rosyjskich pomiędzy Dębnem i Tryńczą podczas I wojny światowej.
Walki w Październiku i Listopadzie 1914
Od 9 października do 5 listopada 1914 roku toczyły się kolejne starcia w okolicach Dębna. Pomimo początkowych sukcesów Austriacy ostatecznie wycofali się, a później Rosjanie wrócili na zachodnią stronę Sanu.
- Straty wśród ludności cywilnej
W czasie trwających cztery tygodnie walk zginęło 18 mieszkańców Dębna, a 35 domów zostało spalonych. Szczególnie tragiczny los spotkał Iwana Martyszkę, który został niesłusznie oskarżony o współpracę z Rosjanami i powieszony w Grodzisku Górnym.
Kolejne Starcia – Maj i Czerwiec 1915
Do nowych walk doszło wiosną 1915 roku, przynosząc kolejne ofiary śmiertelne wśród mieszkańców. Co więcej, szczególnie bolesne były w tym czasie wydarzenia z 22 maja, kiedy zginęły całe rodziny, m.in. Kujanowie i Kozakowie.
Miejsca Pochówku i Pamięć o Poległych
Większość żołnierzy poległych w rejonie Dębna pochowano w różnych lokalizacjach:
- Na polach nad Sanem, Porębach i Chałupkach,
- Na cmentarzu parafialnym w Dębnie,
- Na małym cmentarzu przy stacji kolejowej w Chałupkach,
- Na nowo utworzonym cmentarzu wojennym przy drodze z Dębna do Rzuchowa.
Szkice przedstawiają miejsca mogił żołnierzy w Dębnie i jego pobliżu, w których zostali
pochowani bezpośrednio po śmierci.
Stan Cmentarzy i Ekshumacje
Podczas inspekcji przeprowadzonych w latach 1928–1930 stwierdzono bardzo zły stan większości grobów. W 1937 roku, wskutek tego zdecydowano o ekshumacji i przeniesieniu szczątków do Leżajska. Na nowo utworzonym cmentarzu wojennym spoczęło 732 żołnierzy, w tym 122 znanych z nazwiska.
Szkic cmentarza w Dębnie z zaznaczonym usytuowaniem mogił żołnierzy. Szkic sporządzono 29 I 1930 r.
Podsumowanie
Pierwsza wojna światowa bez wątpienia pozostawiła trwałe ślady w historii Dębna. Wydarzenia te są świadectwem tragicznych losów zarówno ludności cywilnej, ale także walczących żołnierzy. Ostatecznie ich pamięć została uczczona na cmentarzu wojennym w Leżajsku, który stał się miejscem spoczynku setek poległych.